Sở dĩ hệ tư tưởng Nho giáo dần dần trở thành hệ tư tưởng thống trị
vì nó hết sức cần để bảo vệ thống nhất đất nước chống lại Trung Quốc. Quy luật
bảo vệ thống nhất độc lập của một nước nhỏ trước một nước lớn hơn, mạnh hơn,
văn hóa cao hơn là: chuyển văn hóa cũ theo văn hóa mới, tiếp nhận vân hóa để
chống lại sự nô dịch về chính trị. Thực chất Nho giáo Việt Nam là thế. Và chính
Nho giáo cung cấp thêm bốn nhân tố để xây dựng một dân tộc, một nhà nước kiểu
mới:
-
Một là, văn tự thống nhất làm nền tảng cho sự cai trị, đó là chữ Hán.
-
Hai là, một cách cai trị thống nhất: chế độ vua chúa cha truyền con nối, không
có sự can thiệp của tôn giáo. Nhà thờ tách khỏi trường học, khỏi chính trị.
-
Ba là, chế độ tuyển mộ quan lại chỉ căn cứ vào học vấn, chung cho mọi tầng lớp,
không phân biệt giàu nghèo, gia thế. Một chế độ cai trị đơn thuần dựa trên
quyền sống của người dân.
-
Bốn là, một hệ tư tưởng chung cho toàn dân, xuất phát từ truyền thuyết chung
(truyền thuyết cha Rồng mẹ Tiên, sự thống nhất về nguồn gốc giữa đồng bào miền
xuôi với đồng bào miền núi, truyền thuyết năm mươi người con theo cha lên núi,
năm mươi người con theo mẹ xuống biển), một lịch sử chung, có nước là có sử,
với một lãnh thổ chung được ghi chép rõ ràng từng tấc đất, ai chiếm một tấc đất
là đụng đến Tổ quốc Việt Nam. Những đặc điểm này đều không có ở các nước ĐNA
khác.
Cả bốn nhân tố này đều bắt nguồn từ Trung Quốc, không phải của văn
hóa ĐNA, nhưng đều bị hoán cải theo tinh thần văn hóa Việt Nam. Người Việt Nam
chỉ tiếp nhận một bộ phận của văn hóa Trung Quốc để củng cố độc lập của mình
chứ không tiếp xúc trực tiếp với người Trung Quốc: các cha ông ta bút đàm chứ
không giao dịch bằng ngôn ngữ.
Chính những nhân tố này đã khiến Việt Nam chuyến từ văn hóa ĐNA
sang văn hóa Trung Hoa, nhưng cũng chính chúng góp phán tạo nên tinh thần yêu
nước, bất khuất của dân tộc.
Chính Nguyễn Ái Quốc là người dầu tiên ý thức được truyền thống
văn hóa này. Tháng 8 năm 1926, năm năm sau khi vào Đảng Cộng sản Pháp, Nguyễn
Ái Quốc viết đoạn văn dưới đây mà ngày nay cũng không mấy người hiểu được giá
trị phát hiện mới mẻ của nó:
“Mặt khác, các hạn nghĩ xem, nước Việt
Nam trước khi Pháp chiếm là như thế nào. Đó là một nước độc lập, biết khiến các
láng giềng của nó kính trọng trong khi vẫn coi khinh chiến tranh và nghĩa vụ
quân sự, trong khi để bảo vệ quốc phòng chỉ dùng đến dân binh (sa milice) của
nó mà thôi. Đó là một nền dân chủ mà dưới cái vẻ quân chủ tuyệt đối vần hưởng
quyền tự trị của làng xã, quyền tự do và chế độ học không mất tiền ở mọi cấp
của giáo dục và đã gạt ra khỏi đất nước mình chế độ phong kiến và tăng lữ. Đó
là một dân tộc được thành lập trên cơ sỏ thống nhất ngôn ngữ, tôn giáo, chủng
tộc, phong tục. Cuối cùng, theo lời thừa nhận của chính những nhân vật Pháp, từ
thời viễn cổ, người Việt Nam đã có một văn hóa dạo đức cao”.
Từ khóa tìm kiếm nhiều: văn hóa việt nam
