Nếu chỉ nhìn ở khía cạnh biểu hiện mà thôi thì văn hóa sẽ là một
cái gì hết sức hời hợt, chốc lát, mong manh. Nhưng thực tế không phải như vậy.
Tuy một cá nhân, một tộc người có thể có vô số kiểu lựa chọn khác nhau, tùy
theo sở thích; nhưng khi nhìn kĩ ta sẽ thấy có những yêu cầu, những mục đích
bất biến tạo thành bản sắc văn hóa, chứ không phải là những biểu hiện khác nhau
của các kiểu lựa chọn.
Trong phần nói đến bản sắc, chúng tôi sẽ nêu lên những yêu cầu bất biến,
ở đây tạm thòi chúng ta chấp nhận cách lí giải sơ bộ này để khỏi lẫn lộn văn
hóa với cái chỉ là một mặt của văn hóa (tôn giáo, tín ngưỡng, văn học…), để
khỏi lẫn lộn cách nhìn của văn hóa học với cách nhìn của các bộ môn khác.
ĐỘ KHÚC XẠ
Không có một phát minh, một khái niệm nào mà không trải qua những thay
đổi, những cải tiến, những bổ sung qua trường kỳ lịch sử để trở thành vô cùng
đa dạng. Xét về khía cạnh tiếp thị, không phải dân tộc nào phát minh thì sẽ
chiếm ưu thế trên thị trường và đem đến giàu có cho đất nước, mà dân tộc nào
biết tiếp thị rồi cải tiến đến mức độ cao nhất, từ đó tạo nên thị trường có tính
chất thế giới, để rồi sau đó thế giới gần như chỉ biết có dân tộc này thôi. Chè
là sản phẩm xuất phát từ Đông Nam Á. Nhưng khi người Trung Quốc tiếp nhận, do
sức mạnh của văn hóa Trung Quốc, trên thế giới có con đường chè làm cho Trung
Quốc giàu có làm thành sự say mê của cả thế giới cho đến ngày nay. Nói khác đi,
một phát minh, một tư tưởng, thế nào cũng khúc xạ khác nhau qua những nền văn
hóa khác nhau. Ai thực hiện được sự khúc xạ thành công nhất, người ấy thắng.
Cho nên nghiên cứu văn hóa theo quan điểm văn hóa học cần phải chú ý đến độ
khúc xạ. Đạo Phật sinh ra ở Ân Độ nhưng vấp phải hàng rào đẳng cấp bắt rễ sâu
sắc trong đạo Bà La Môn, rồi Ân Độ giáo, nên sau đó lụi tàn. Trái lại, những
hòa thượng chân đất của Ấn Độ đã hoán cải cả Đông Á và Đông Nam Á, vì ở đây
không có hàng rào đẳng cấp khắc nghiệt. Kết quả của sự khúc xạ vĩ đại này là
một sự đổi mới về tâm thức của cả Viễn Đông. Từ thế kỷ thứ X đến thế kỉ XVI văn
hóa Trung Quốc là cao nhất thế giới. Công trình khoa học nổi tiếng thế giới của
Joseph Needham Khoa học ở Trung Hoa truyền thống (Science in Traditional China)
(1) đã chứng minh quá nửa các thành tựu khoa học ta biết được hiện nay đều bắt
nguồn từ Trung Quốc, nhưng rồi các thành tựu ấy được khúc xạ qua văn hóa phương
Tây tạo thành văn minh phương Tây ngày nay, trong khi Trung Quốc lại lạc hậu.
Từ khóa tìm kiếm nhiều: những truyền thống tốt đẹp của dân
tộc việt nam
