Khi đặt vấn đề như vậy, con đường đi của văn hóa học là rât rõ ràng.
Giới thiệu những biện pháp vượt gộp, và tìm những biện pháp góp phần vào sự
vượt gộp, dù là trong kinh tế, chính trị,quân sự hay văn học nghệ thuật, tư
tưởng. Nó sử dụng những khái niệm riêng, theo một mục đích riêng và có phương
pháp riêng.
Con đường vượt gộp không dễ dàng. Trong giai đoạn đầu khi tiếp xúc với
một giá trị của văn hóa mới từ nước ngoài, thế nào cũng phải trải qua một giai
đoạn bắt chước máy móc. Có một sự đứt đoạn bắt buộc so với quá khứ. Sau đó là
giai đoạn kết hợp một yếu tố nước ngoài với một yếu tố bản địa, nhưng kết quả
của sự kết hợp làm người ta cảm thấy có gì lai căng. Cuối cùng, là sự vượt gộp
đem đến một thành tựu được mọi người chấp nhận, phù hợp với tâm thức dân tộc,
nhưng lại không phải cái ngàn xưa. Rồi trên cơ sở một sự vượt gộp thành công,
sẽ có vô số sự đổi mới, phát triển.
Trong chính trị, quân sự, văn học nghệ thuật, khoa học kĩ thuật đều có
quá trình này. Nhưng vượt gộp không phải chỉ xảy ra một lần, mà lần này lượt
khác. Trong quá trình mò mẫm này, có khi một sự vượt gộp thành công ở một nơi
nào đó không được chấp thuận, nhưng thực tiễn lớn hơn lý thuyết, trước sau nó
sẽ được chấp nhận và được phổ biến. Kinh nghiêm khoán ruộng ở Vĩnh Phú là một
thí dụ. Để giúp Đảng đỡ vất vả trong việc này, cần đến một ngành khoa học mới
là xã hội học với những con người có nhiệt tình cách mạng và ý thức tổ chức
nhưng có tinh thần thực sự cầu thị, không giáo điểu.
Công trình này không có tham vọng giải quyết vấn đề. Nó chỉ có tham vọng
giới thiệu một số khái niệm và chứng minh tính hiệu lực của hệ thống khái niệm
này trong việc xây dựng một văn hóa mới, phục vụ đổi mới và phát triển theo yêu
cầu của CNXH. Tôi thuộc cái thế hệ sẽ qua đi, với những băn khoăn ray rứt cúa
thế hệ này. Do hoàn cảnh làm việc tại Viện Đông Nam Á (ĐNA), tôi gặp nhiều học
giả ĐNA và cảm thấy những băn khoăn của mình có tiếng đồng vọng ở các bạn ĐNA.
Trong đà phát triển của các nước Đông Á và ĐNA người ta đã thấy muốn cho
một nước phát triển đuổi kịp phương Tây phải mất khoảng ba mươi năm, nếu sự
lãnh đạo được toàn dân hưởng ứng và góp sức. Nhưng để có một nền vãn hóa như
văn hóa Việt Nam phải mất một ngàn năm và phải biết duy trì văn hóa này thì sự
phát triển mới ổn định, vững chắc.
Sau khi nhận thức những khái niệm cơ bản của văn hóa học chúng ta có
điều kiện để tìm hiểu bản sắc văn hóa.
