Có hai cách thực hiện sự khúc xạ. Một là cách tự phát; thí dụ: cây lúa.
Theo các nhà khảo sát nguồn gốc cây trồng lúa sinh ra ở vành đai từ chân
Himalaya qua tây bắc Việt Nam rồi lên đến tây nam Trung Quốc. Nhưng trong quá
trình gieo trồng, do ánh hưởng của môi trường, khí hậu và cách gieo trổng, ta
có vổ số giống lúa khác nhau. Cách này mất rất nhiều thời gian và trải qua
nhiều vấp váp. Chờ đợi ở sự khức xạ tự phát là vô trách nhiệm thờ ơ trước những
vấp váp, và cả những đau khổ của nhân dân.
Nhà văn hóa học không đợi chờ ở cách khúc xạ tự phát mà bắt tay vào con
đường thứ hai: khúc xạ tự giác. Anh ta nghiên cứu tâm thức dân tộc và yêu cầu
hiện tại của thế giới để chuyển các thành tựu về tư tưởng, khoa học kĩ thuật
vào Việt Nam sao cho ít gây xáo trộn nhất và đổi mới được đất nước vì hạnh phúc
của con người lao động. Con đường này rất khó khăn, dễ bị hiểu lầm và dễ mắc
sai lầm, nhất là khi cái tâm của người nghiên cứu không phải thực sự lo cho
dân, cho nước, mà lo mưu lợi cho bản thân, thì lúc đó như một nhà văn Pháp nói:
“Khoa học không có lương tâm chỉ là sự phá sản của tâm hồn”
Hiện nay, những con người lo lắng đến sự an ninh và phồn vinh của thế
giới đều đi con đường này. Chưa bao giờ những con người thiện chí của thế giới
lại thống nhất với nhau như ngày nay trong cách nhìn văn hóa như là động lực
của sự phát triển. Những Đảng Xanh xuất hiện ở nhiều nước tiên tiến đòi bảo vệ
môi trường cho sự tồn tại chung của nhân loại. Tổ chức UNESCO phát động một
thập kí văn hóa, và những nhà trí thức đang tìm mọi cách sử dụng vãn hóa để góp
phần tạo nên một thế giới phúc lợi cho toàn thể loài người vượt qua các hàng
rào đã được dựng lên bởi những sự phân chia chủng tộc, bởi lí thuyết cạnh tranh
sinh tồn, lí thuyết vị chủng, lý thuyết Đại Đông Á, cũng như lí thuyết Đôminô
về nguy cơ của chú nghĩa cộng sản.
Văn hóa học có cách khảo sát riêng của nó, đối tượng riêng của nó không
giống bất kì bộ môn KHXH nào. Một thí dụ: Nho giáo. Nghiên cứu Nho giáo ở bán
thân nó như Trần Trọng Kim và những người khác đã làm không thuộc phạm vi vần
hóa học mà thuộc phạm vi triết học. Nhưng nghiên cứu đỏ khúc xạ của Nho giáo ở
Việt Nam, nêu rõ sự khác nhau giữa Nho giáo Viêt Nam với Nho giáo Trung Quốc,
rồi vạch ra kiểu lựa chọn của Việt Nam, không chỉ trong tư tưởng, học thuật, mà
cả trong xã hội, tâm thức Việt Nam biểu hiện ở văn học, nghệ thuật, tín ngưỡng,
phong tục, chính trị…
